धेरै भएको छैन, पाँच वर्षअघि मात्र पनि हाजिरीजवाफमा संसारको सबैभन्दा गरीब देश कुन हो भन्ने प्रश्नको जवाफ हुन्थ्यो– इथियोपिया ।

अब यस्तो जवाफ आए प्रश्नकर्ताले ‘गलत’ भन्ने छन् ।

कुनै समय थियो– इथियोपिया संसारकै सबैभन्दा गरीब मुलुकको सूचीमा आउँथ्यो । दुई दशकअघि सन् २००० मा इथियोपिया विश्वको तेस्रो गरीब मुलुक थियो ।

त्यसबेला अफ्रिकी मुलुक इथियोपियाका ५० प्रतिशतभन्दा धेरै मानिस गरीबीको रेखामुनि थिए । गरीबीको दर विश्वमै सबैभन्दा धेरै थियो । त्यसैले इथियोपिया विश्वको सबैभन्दा गरीब मुलुक भनियो ।

समय बदलिएको छ । समयसँगै इथियोपियाको अर्थतन्त्र, त्यहाँका जनताको आर्थिक अवस्था र जीवनशैली बदलिएको छ । इथियोपिया अहिले अफ्रिकी महादेशको सबैभन्दा तीब्र गतिको आर्थिक वृद्धिदर रहेको मुलुकको सूचीमा आउँछ ।

विश्व बैंकको तथ्यांकअनुसार सन् २००० देखि सन् २०१८ सम्म इथियोपियाको आर्थिक वृद्धि म्यान्मार र चीनपछि सबैभन्दा तीब्र गतिमा थियो । उक्त तथ्यांक अनुसार इथियोपियाको प्रतिव्यक्ति कूल ग्राहस्थ उत्पादन १ सय ८९ प्रतिशतले बढेको छ ।

इथियोपियाको राजधानी शहर आदिस अबाबामा अहिले उन्नत सडकमार्गको जालो छ । विभिन्न स्थानमा जलविद्युत परियोजना सिँचाइ तथा जलस्रोत व्यवस्थापनका लागि बाँधहरु धमाधम निर्माण भइरहेका छन् ।

विश्व बैंकले इथियोपियाको गरीबी दरबारे पछिल्लोपटक सार्वजनिक गरेको तथ्यांकअनुसार सन् २०१५ मा गरीबीदर ३१ प्रतिशतमा झरेको छ । त्यस्तै, सन् २००० मा ५२ वर्ष रहेको औसत आयु सन् २०१७ मा ६६ वर्ष पुगेको छ । शिशु मृत्युदर सोही अवधिमा आधाले घटेको छ ।

वल्र्ड इकोनोमिक आउटलुक डाटाबेसको तथ्यांकअनुसार सन् २०१० देखि सन् २०१९ सम्म इथियोपियाको वास्तविक कूल ग्राहस्थ उत्पादन ९.५ प्रतिशत प्रतिवर्षका दरले बढेको थियो । त्यस अवधिमा यो विश्वको सबैभन्दा तीब्र आर्थिक वृद्धि हो ।

अफ्रिकी मुलुकका लागि यो चानचुने सफलता होइन । इथियोपियाको आर्थिक वृद्धि २१ औं शताब्दीका लागि चामत्कारिक नै छ । साढे १० करोडको विशाल जनसंख्याले चरम गरीबीको स्तर छिचोलेका कारण इथियोपियाको आर्थिक विकास अझ महत्वपूर्ण बन्न पुगेको छ ।

इथियोपियाको राजधानी शहर आदिस अबाबामा अहिले उन्नत सडकमार्गको जालो छ । आदिस अबाबामा लाइट रेल सञ्जाल शुरु भइसकेको छ । सडकमा कारहरु देख्न पाइन्छ । एक दशक अघिसम्म यस्तो दृश्यको कल्पना सायदै कसैले गरेका थिए । त्यस्तै, इथियोपियाका विभिन्न स्थानमा जलविद्युत परियोजना सिँचाइ तथा जलस्रोत व्यवस्थापनका लागि बाँधहरु धमाधम निर्माण भइरहेका छन् ।

नाइजेरियापछि अफ्रिकी महादेशको दोस्रो ठूलो जनसंख्या रहेको मुलुक इथियोपियाको अर्थतन्त्र निकै लामो समयदेखि राज्यको कठोर नियन्त्रणमा थियो । राजनीतिक अस्थिरता पनि उत्तिकै ।

९० भन्दा धेरै जनजाति बसोबास गर्ने मुलुकमा जातीय द्वन्द्व पनि उत्तिकै थियो । एकहदसम्म इथियोपियामा जातीय द्वन्द्व अझै चलेकै छ । मुलुकका विभिन्न क्षेत्रमा जातीय समुदायहरु अनेक माग राखी राज्य एवं प्रतिद्वन्द्वी अर्को जातीय समुदायविरुद्ध लड्दै आएका छन् । राजनीतिक अस्थिरता र जातीय द्वन्द्वका माझ इथियोपियाले कसरी यतिको स्तरमा आर्थिक समृद्धि हासिल गर्यो भन्ने विषय कम्ता चाखलाग्दो छैन ।

सन् २०१८ मा एकाएक प्रधानमन्त्रीको जिम्मेवारी बहन गर्न आइपुगेका युवा राजनीतिज्ञ अबिये अहमद अलीले आफ्नो कार्यकालमा मुलुकको अर्थतन्त्र सुधार एवं उदारीकरणका लागि महत्वपूर्ण कदमहरु चालेका छन् । उनको नेतृत्वमा दूरसञ्चार सेवा प्रतिस्पर्धात्मक बनाउन निजी क्षेत्रलाई स्थान दिइयो ।

इथियोपियामा अमेरिका र चीनबीच लगानी गर्न एककिसिमको प्रतिस्पर्धा नै छ । तीब्र गतिमा आर्थिक विकास गरिरहेको चीनले अफ्रिकी महादेशको आफ्नो महत्वपूर्ण साझेदार इथियोपियामा लगानी बढाइरहेको छ । अमेरिकाले पनि उत्तिकै ठूलो स्तरमा लगानी गरिरहेको छ ।

सन् १९९१ अघि समाजवादी मुलुकका रूपमा रहेको इथियोपियाको चीनसँग नजिकको सम्बन्ध छ । चीनको स्वार्थ अफ्रिकी महादेशमा विस्तार भएपछि उसले इथियोपियामा लगानी बढाउन थाल्यो । सोही कारण चीनको ऋण सहयोगमा इथियोपियाले विभिन्न पूर्वाधारका परियोजनाहरु अघि बढाउन थाल्यो ।

इथियोपिया चीनको मात्र नभई अमेरिकाको पनि महत्वपूर्ण साझेदार मुलुक हो । सोमालियामा आतंककारी समूह अल शबाबविरुद्धको लडाइँमा अफ्रिकी संघ तथा अमेरिकाका लागि इथियोपिया महत्वपूर्ण सैनिक एवं रणनीतिक भूमिकामा छ । इथियोपियामा अमेरिकी लगानी पनि उत्तिकै बढ्दै गएको छ ।

गत वर्ष न्यू बिजनेश इथियोपिया नामक अनलाइनले इथियोपियाका लागि अमेरिकी राजदूत माइकल रेनोरलाई उद्धृत गर्दै प्रकाशित गरेको समाचारअनुसार पछिल्ला तीन वर्षमा अमेरिकाले इथियोपियामा ३ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको लगानी गरेको बताएका थिए ।

केही साताअघिमात्रै अमेरिकी विदेशमन्त्री माइक पोम्पेओले उच्च प्राथमिकता दिँदै इथियोपियाको भ्रमण गरी त्यहाँ थप ५ अर्ब अमेरिकी डलर सहयोग गर्ने वाचा गरे । यसरी चीन र अमेरिका दुई प्रतिस्पर्धी मुलुकलाई एकहदसम्म सन्तुलन गरी इथियोपियाले विदेशी लगानी भित्र्याउन सफलता हासिल गरिरहेको छ ।

सस्तो श्रम, ठूलो जनसंख्या एवं तीब्र गतिमा पूर्वाधारको विकास गरिरहेको इथियोपिया विदेशी लगानीकर्ताका लागि पनि आकर्षक मुलुक भएको छ ।

यसका लागि इथियोपियाले आफ्नो अर्थतन्त्र उदार बनाउँदै लगेको छ । लामो समयदेखि इथियोपियाको अर्थतन्त्र राज्यको कठोर नियन्त्रणमा थियो । केही वर्षअघिसम्म इथियोपियामा आर्थिक उदारीकरण अकल्पनीय नै मानिन्थ्यो ।

इथियोपियाको अर्थतन्त्रको ठूलो हिस्सा अझै पनि सरकारी खर्चमा निर्भर छ । आर्थिक विकासकाका लागि पूर्वाधारको विकासमा सरकारले गर्दै आएको खर्चको दिगोपनबारे आशंका गर्ने ठाउँहरु प्रशस्त छन् ।

सन् २०१८ मा एकाएक प्रधानमन्त्रीको जिम्मेवारी बहन गर्न आइपुगेका युवा राजनीतिज्ञ अबिये अहमद अलीले आफ्नो कार्यकालमा मुलुकको अर्थतन्त्र सुधार एवं उदारीकरणका लागि महत्वपूर्ण कदमहरु चालेका छन् ।

उनको नेतृत्वमा दूरसञ्चार सेवा प्रतिस्पर्धात्मक बनाउन निजी क्षेत्रलाई स्थान दिइयो । अफ्रिकी महादेशको सबैभन्दा ठूलो हवाई सेवा इथियोपियन एअरलाइन्सको शेयर निष्कासन गरी थप उदार बनाइयो । निजीकरणलाई प्रोत्साहन गर्न शेयर बजार स्थापना गर्ने उनको कदम आर्थिक उदारीकरणका क्षेत्रमा निकै महत्वपूर्ण मानिन्छ ।

उनकै नेतृत्वमा इथियोपियाले निकै लामो समयदेखि शत्रु मानेको छिमेकी मुलुक इरेट्रियासँगको सम्बन्ध पनि सुमधुर बनाउने प्रयास भएको छ । यसैका लागि उनलाई सन् २०१९ को नोबेल शान्ति पुरस्कार पनि प्रदान गरियो ।

इथियोपिया निकै लामो समयदेखि जातीय द्वन्द्वमा रुमल्लिएको छ । प्रभावशाली जातीय समुदायहरु आत्मनिर्णयका लागि संघर्षरत छन् । त्यहाँको सरकारले पछिल्लो समय आर्थिक विकासका माध्यमबाट यस्ता द्वन्द्व साम्य पार्न प्रयास गरिरहेको छ ।

इथियोपियाको अर्थतन्त्रको ठूलो हिस्सा अझै पनि सरकारी खर्चमा निर्भर छ । आर्थिक विकासकाका लागि पूर्वाधारको विकासमा सरकारले गर्दै आएको खर्चको दिगोपनबारे आशंका गर्ने ठाउँहरु प्रशस्त छन् । आफ्नो आर्थिक वृद्धिलाई निरन्तरता दिन इथियोपियाले उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगानी बढाउनुपर्ने आवश्यकता देखिन्छ ।