हजारौं वर्ष अघि कलियुगबारे भनिएको थियो यस्तो, अहिले भइरहेको छ सत्य (श्लोकसहित) | Khabarhub Khabarhub

हजारौं वर्ष अघि कलियुगबारे भनिएको थियो यस्तो, अहिले भइरहेको छ सत्य (श्लोकसहित)


२७ मंसिर २०७६, शुक्रबार  

पढ्न लाग्ने समय : 4 मिनेट


18
Shares
  • change font
  • change font
  • change font

भागवत पुराणमा अनेक स्थानमा कलियुग को लक्षण बारे वर्णन गरिएको पाउन सकिन्छ । हजारौं वर्ष अघि लेखिएको श्रीमद्भागवत महापुराणमा गरिएको वर्णन अहिलेको युगमा मिलिरहेको छ ।

कलियुगमा कसरी मनुष्य उद्दार होला ? श्रीमद्भागवत महापुराण द्वादश स्कन्ध अध्याय २ श्रीशुकदेवजीले विस्तार सँग कलियुग का लक्षणबारे परीक्षितलाई बताएका छन् । उनले कलियुग को लक्षण यस प्रकार बताएका छन् –

कलियुग मा धर्म, सत्य, पवित्रता को अवस्था

श्रीशुक उवाच
ततश्चानुदिनं धर्मः सत्यं शौचं क्षमा दया।
कालेन बलिना राजन्नङ्क्ष्यत्यायुर्बलं स्मृतिः॥१॥
वित्तमेव कलौ नॄणां जन्माचारगुणोदयः।
धर्मन्यायव्यवस्थायां कारणं बलमेव हि॥२॥
– भागवत पुराण १२.२.१-२

भावार्थः – श्रीशुकदेव जी भन्छन्- परीक्षित ! समय निकै बलबान छ । जब जब घोर कलियुग आउँछ, त्यो-त्यो उत्तरोत्तर धर्म, सत्य, पवित्रता, क्षमा, दया, आयु, बल र स्मरण शक्ति को लोप हुँदै जान्छ । कलियुग मा जोसँग धन हुनेछ, उसैलाई मानिसले कुलीन, सदाचारी र सद्गुणी मान्नेछन् । जसको हातमा शक्ति हुनेछ त्यही धर्म र न्याय को व्यवस्था आफ्नो अनुकूल बनाउन सक्नेछ ।

कलियुगमा विवाह-सम्बन्ध

दाम्पत्येऽभिरुचिर्हेतुर्मायैव व्यावहारिके।
स्त्रीत्वे पुंस्त्वे च हि रतिर्विप्रत्वे सूत्रमेव हि॥३॥
– भागवत पुराण १२.२.३

भावार्थः – विवाह-सम्बन्धका लागि कुल-शील-योग्यता आदिको वेवास्ता हुनेछ । युवक-युवती को पारस्परिक रुचिबाट नै सम्बन्ध बन्नेछ । व्यवहार को निपुणता वास्तविकता र ईमानदारीता मा हुने छैन । जसले जति छल-कपट गर्न सक्छ उ त्यति नै व्यवहारकुशल मानिनेछ । स्त्री र पुरुष को श्रेष्ठता को आधार उनीहरुको शील-संयम नभएर केवल रतिकौशल(यौन कौशल) हुनेछ । ब्राह्मण को पहिचान उसको गुण-स्वभावबाट होइन यज्ञोपवीत (जनै) बाट हुनेछ ।

कलियुगमा ब्रम्हचारी, संन्यासी आदि आश्रमिको पहिचना तथा घूस खोरीको अवस्थाबारे

लिङ्गं एवाश्रमख्यातावन्योन्यापत्तिकारणम्।
अवृत्त्या न्यायदौर्बल्यं पाण्डित्ये चापलं वचः॥४॥
– भागवत पुराण १२.२.४

भावार्थः – वस्त्र, दण्ड-कमण्डलु आदि बाट मात्र ब्रह्मचारी, संन्यासी आदि आश्रमिहरुको पहिचान हुनेछ र एक-अर्काको चिह्न स्वीकार गर्नु नै एकबाट अर्को आश्रममा प्रवेशको स्वरूप हुनेछ । जो घूस दिन र धन खर्च गर्न असमर्थ हुनेछ उसले अदालतमा ठीक-ठीक न्याय पाउने छैन । जो बोलचालमा जित चलाख हुनेछ उसलाई त्यति नै ठूलो पण्डित अर्थात विद्वान मानिनेछ ।

कलियुगमा अशिष्टता, पाखण्ड, फेशन र विवाहबारे

अनाढ्यतैवासाधुत्वे साधुत्वे दम्भ एव तु।
स्वीकार एव चोद्वाहे स्नानमेव प्रसाधनम्॥५॥
– भागवत पुराण १२.२.५

भावार्थः – अशिष्टताको दोषी हुने एक मात्र पहिचान गरीबी हुनेछ । जसले जतिधेरै दम्भ-पाखण्ड गर्न सक्नेछ, उसलाई त्यतिनै धेरै ठूलो साधु सम्झिइने छ । विवाहका लागि एक-अर्काको स्वीकृति मात्र पर्याप्त हुनेछ, शास्त्रीय विधि-विधान, संस्कार आदिको वेवास्ता हुनेछ । कपाल मिलाउनु र कपडा उतार्नुलााई नै स्नान मानिनेछ ।

कलियुगमा मानिस र तीर्थको अवस्था

दूरे वार्ययनं तीर्थं लावण्यं केशधारणम्।
उदरंभरता स्वार्थः सत्यत्वे धार्ष्ट्यमेव हि॥६॥
– भागवत पुराण १२.२.६

भावार्थः – मानिसले टाढाको तलाउनलाई तीर्थ मान्नेछन् र नजिकको तीर्थ तलाउ, गाई, माता-पिता आदि को उपेक्षा गर्नेछन् । टाउकोमा लामोलामो कपाल राख्नुनै शारीरिक सौन्दर्य को चिह्न बुझिनेछ । जीवनको सबैभन्दा ठूलो पुरुषार्थ हुनेछ– आफ्नु पेट पाल्नु । जसले जति चेपारो लगाएर कुरा गर्छन् उनीहरुलाई त्यति नै सत्य मानिनेछ ।

कलियुगमा योग्यता चतुर्यता, राजा-प्रजा को अवस्था र खान–पान

दाक्ष्यं कुटुंबभरणं यशोऽर्थे धर्मसेवनम्।
एवं प्रजाभिर्दुष्टाभिः आकीर्णे क्षितिमण्डले॥७॥
ब्रह्मविट्क्षत्रशूद्राणां यो बली भविता नृपः।
प्रजा हि लुब्धै राजन्यैः निर्घृणैः दस्युधर्मभिः॥८॥
आच्छिन्नदारद्रविणा यास्यन्ति गिरिकाननम्।
शाकमूलामिषक्षौद्र फलपुष्पाष्टिभोजनाः॥९॥
– भागवत पुराण १२.२.७-९

भावार्थः – योग्यता चतुरताको सबैभन्दा ठूलो लक्षण यो हुनेछ कि मानिस आफ्ना कुटुम्ब को पालन गरुन् । धर्मको सेवन यशका लागि हुनेछ । यस प्रकार जब सारा पृथ्वी माथि दुष्टको बोलवाला हुनेछ । तब राजा हुने कुनै नियम हुने छैन । ब्राह्मण, क्षत्रि, वैश्य अथवा शूद्रमा जो बलियो हुनेछ त्यो राजा बन्नेछ । त्यस समयको नीच राजा अत्यन्त निर्दय एवं क्रूर हुनेछ । लोभी त यति धेरै हुनेछन् कि उसमा र लुटेरामा कुनै फरक हुनेछैन । उसले प्रजा को सम्पत्ती एवं पत्नी समेत खोस्न पछि पर्दैन । राजसँग डराएर प्रजा वा जनता पहाड र जंगलमा भाग जानेछन् । त्यस समय प्रजा विभिन्न शाग, कन्द-मूल, मासु, मधु, फल-फूल आदी खाएर पेट पाल्नेछन् ।

कलियुगमा मौसम, रोग र जीवनको अवस्था

अनावृष्ट्या विनङ्‌क्ष्यन्ति दुर्भिक्षकरपीडिताः।
शीतवातातपप्रावृड् हिमैरन्योन्यतः प्रजाः॥१०॥
क्षुत्तृड्भ्यां व्याधिभिश्चैव संतप्स्यन्ते च चिन्तया।
त्रिंशद्विंशति वर्षाणि परमायुः कलौ नृणाम्॥११॥
– भागवत पुराण १२.२.१०-११

भावार्थः – कहिले वर्षा न हुने -सूखा हुने हुन्छ । कहिले निकै जाडो हुनेछ त कहिले आँधी चल्नेछ । यी उत्पातसँग तथा आपसको संघर्षबाट प्रजा अत्यन्त पीडित हुनेछन् । मानिहरु भोक प्यास र अरु विभिन्न चिन्ताका कारण दुखि हुनेछन् । रोगबाट मानिसहरुले छुटकारा पाउने छैनन् ।
कलियुगमा मानिसको आयु घट्छ । मनुष्यको औषत आयु केवल बीस या तीस वर्ष हुनेछ ।

कलियुगमा मनुष्यको शरीर, वर्ण र आश्रम तथा धर्मको अवस्था

क्षीयमाणेषु देहेषु देहिनां कलिदोषतः।
वर्णाश्रमवतां धर्मे नष्टे वेदपथे नृणाम्॥१२॥
पाषण्डप्रचुरे धर्मे दस्युप्रायेषु राजसु।
चौर्यानृतवृथाहिंसा नानावृत्तिषु वै नृषु॥१३॥
शूद्रप्रायेषु वर्णेषु च्छागप्रायासु धेनुषु।
गृहप्रायेष्वाश्रमेषु यौनप्रायेषु बन्धुषु॥१४॥
– भागवत पुराण १२.२.१२-१४

भावार्थः – परीक्षित ! कलिकाको दोषबाट प्राणिको शरीर साना साना, क्षीण र रोगग्रस्त हुन थाल्नेछन्। वर्ण र आश्रमको धर्म बताउने वाला वेद-आर्ग नष्ट प्राय हुनेछ । धर्ममा पाखण्डी पन मुख्य हुनेछ । राजा महाराज डाकू-लुटेरा समान हुनेछन् । मनुष्य चोरी, झूठ तथा निरपराध हिंसा आदि विभिन्न प्रकारका कुकर्मोंबाट जीविका चलाउन थाल्छन् ।

चार वर्णका मानिस शूद्र समान हुनेछन् । गाई बाख्रा जस्ता साना साना र कम दुध दिन थाल्नेछन् । वानप्रस्थी र संन्यासी आदि विरक्त आश्रम वालाहरु पनि घर-गृहस्थी जुटाएर गृहस्थीमा लाग्नेछन् र व्यापार व्यवसाय गर्नेछन् । जो सँग विवाहित सम्बन्ध हुनेछ उनीहरुलाई नै आफ्नो सम्बन्धी मानिनेछ।

कलियुगमा उत्पादन, ऋतु, जनसंख्या र मनुष्यको स्वभाव
अणुप्रायास्वोषधीषु शमीप्रायेषु स्थास्नुषु।
विद्युत्प्रायेषु मेघेषु शून्यप्रायेषु सद्मसु॥१५॥
इत्थं कलौ गतप्राये जनेतु खरधर्मिणि।
– भागवत पुराण १२.२.१५-१६

भावार्थः – धान, जौ, गहूँ आदि अन्नको बोटो सानो वा होचो होचो हुन थाल्नेछ । रुख अधिकांश शमी समान होचा र काँडा युक्त वृक्ष हुनेछन् । बादलमा बिजुली बहुत चमकिनेछ । तर वर्षा कम हुनेछ ।

गृहस्थका घरमा अतिथि-सत्कार या वेदध्वनिबाट रहित हुने कारण अथवा जनसंख्या घट्ने कारण सुनसान हुनेछ । परीक्षित ! धेरै के भन्नु कलियुगको अन्त्य हुने समय मनुष्यको स्वभाव गधाको जस्तै हुनेछ । मानिसहरु गृहस्थको बोजले थिचिनेछन् ।

ध्यान दिनुहोस्, श्रीशुकदेवजीले कलियुग का सम्बन्ध जे भनेका थिए त्यो वेद विज्ञान हो । जब श्रीशुकदेवजी ने पहिलो पटक कलियुगका बारेमा भने तब उनले धर्म को पतन हुने कुरा बताए । त्यसपछि उनले क्रमश धर्म पतन हुनाले के हुने छ त्यसलाई बताएका छन् ।

– जब धर्म को पतन हुनेछ तब मानिसको पतन हुनेछ । मानिसका कारण राजा-प्रजा को अवस्था र खान-पान पनी सही हुनेछैन । यी सबै कारणले मौसम, रोगों र जीवनमाथि सारै नराम्रो प्रभाव पर्छ । जसका कारण मानिसको शरीर खाद्यान्न, ऋतु, जनसंख्याको अवस्था पनि कमजोर र खराव हुनेछ । त्यसैले अहिले कलियुगमा जे भइरहेको छ यो सबै धर्मको पतनका कारण भइरहेको छ । यसकारण श्रीशुकदेवजीले सबैभन्दा पहिला कलियुगमा धर्मको को पालन र पतनका बारेमा बताएका छन् र जति धर्मको पतन हुन्छ त्यतिनै शुकदेवजीले कलियुगका बारेमा भनेका यी सबै कुरा पूरा हुँदै जानेछ ।

शुकदेव महाभारत कालका मुनि थिए । उनी वेदव्यासका पुत्र थिए । शुकदेव बाल्यकालदेखि नै ज्ञान प्राप्तिका लागि वनमा गएका थिए । यिनले नै राजा परीक्षितलाई इन्होने ही श्रीमद्भागवत पुराण सुनाएका थिए ।

परीक्षित अर्जुनका नाति तथा अभिमन्यु र उत्तराका छोरा हुन् । उनी जन्मने बित्तिकै जीवन मरणको परीक्षा दिएकाले व्यास ऋषिद्वारा उनको नाम परिक्षित रह्यो । पाण्डव उत्तराखण्ड जानुअघि युधिष्ठिरका उत्तराधिकारीका रूपमा हस्तिनापुरको राजगद्दीमा बस्ने यिनै हुन् । सात दिनमा मर्नु पर्ने ऋषि-श्रापका कारण तक्षक नाम गरेको सर्पले डसेर यिनको मृत्यु भएको थियो । त्यही सात दिनको अवधिमा शुकदेवबाट यिनले श्रीमद्भागवत पुराण सुनेका थिए । भनिन्छ यिनकै राज्यकालदेखि कलियुग प्रारम्भ भएको हो ।

प्रकाशित मिति : २७ मंसिर २०७६, शुक्रबार  १ : ४४ बजे

नेपाल ‘ए’ र आयरल्यान्ड ‘ए’बीचको खेल रद्द

काठमाडौं– नेपाल ‘ए’ र आयरल्यान्ड ‘ए’बीचको खेल रद्द भएको छ

नोबेल पुरस्कार विजेता अर्थशास्त्री डानियलको निधन

काठमाडौं– नोबेल पुरस्कार विजेता डानियल कान्हेम्यानको ९० वर्षको उमेरमा निधन

वीरगञ्ज भन्सारबाट एक अर्ब राजस्व संकलन 

वीरगञ्ज– मुलुककै मुख्य व्यापारिक नाका वीरगञ्ज भन्सार कार्यालयले चालु आर्थिक

डा. आरजु राणाको शल्यक्रिया सम्पन्न

 काठमाडौं– पूर्व प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाकी पत्नी एवं नेपाली कांग्रेस केन्द्रीय

राप्रपाले इलाम २ मा लक्ष्मी गुरुङलाई उम्मेदवार बनाउने  

काठमाडौं – राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी  (राप्रपा) ले इलाम २ मा